ISTORIJAT BELE PALANKE U KRATKIM CRTAMA
Kako je Bela Palanka pogađana ratovima i osvajanjima kroz vekove i menjala svoje osvajače i okupatore tako se i njena imena menjala kroz vekove. Kako su tu bili prvi Kelti, tačnije jedno njihovo pleme Remi tako je i prvobitni naziv Bele Palanke koju poznajemo bilo Remezijana, u trećem veku (292.godine). Kako su vekovi prolazili tako se i staroantičko naselje menjalo i poprimalo nove dimenzije, ovog puta pod upravom Rimljana, koji su ostavili svoj trag u vidu bazilika, rimskih stubova i miljokaza. Na osnovu misionarskog delovanja slavnog episkopa Nikete (338. – 420.) se zaključuje da krajem IV i početkom V veka Remezijana postaje sedište episkopije. Niketa je slavni misionar i crkveni pisac čije je ime imalo dodatak Remesianesis. Postojanje episkopskog sedišta ukazuje da je u Remezijani preovladalo hrišćanstvo.
Vekovi su prolazili, a u tadašnje belopalanačko naselje su ušli Turci a sa njima je došlo do ponovnog menjanja imena palanke kojoj su kumovali tadašnji turski zapovednici i vladari.
Prvo pominjanje Bele Palanke je u pisanim dokumentima, navođenjem Izvora kao prvobitnog naziva ovog naselja u XI veku, ali se pouzdano zna da je naselje postojalo još ranije u VIII ili IX veku.
Turski zapovednici i vladari se smenjivaše, a sa njima i imena, pa su od XVII veka poznati nazivi Musa-Pašina Palanka, Mehmed- Pašina Palanka, Mustafa- Pašina Palanka, početkom XVIII veka. Zanimljivo je to da se Bela Palanka prvi put pominje u ratnim materijalima maršala Sekendorfa 1737. godine, i to kao Ak Palanka, gde “AK” na turskom znači “belo”.
GEOGRAFSKI POLOŽAJ I DEMOGRAFSKA STRUKTURA
Opština Bela Palanka se nalazi u jugoistočnoj Srbiji, zauzima središnji tok reke Nišave između Suve planine na jugozapadu i Svrljiških planina na severoistoku. Po izlasku iz Sićevačke klisure idući od Niša prema Pirotu smeštena je Bela Palanka. Zahvata površinu od 517 km2 i jedna je od najvećih u ovom delu Srbije, ima 12.126 stanovnika po popisu iz 2011.godine. Opštinu čine 46 naselja. Nalazi se na raskrsnici puteva za Bliski Istok i srednju Aziju i udaljena je: od Beograda – 280 km, od Niša – 42 km, od Pirota 27 km i od Sofije – 108 km. Sa zapada se graniči sa opštinom Niška banja, sa severa sa opštinama Svrljig i Knjaževac, sa istoka sa opštinom Pirot, sa juga sa opštinom Babušnica, i sa jugozapada sa opštinom Gadžin Han. Zbog povoljnih prirodnih uslova, bogatog kulturno – istorijskog nasleđa, brojnih manifestacija, sportskih sadržaja, tradicionalne hrane i gostoprimstva ljudi postoje mogućnosti za razvoj svih oblika turizma.
OČUVANA I NETAKNUTA PRIRODA
Suva planina predstavlja impozantan planinski masiv jugoistočne Srbije i prostire se na teritoriji opština Niška banja, Gadžin džan, Bela Palanka, Babušnica i Vlasotince. Najveći vrhovi su Trem (1810m ) i Sokolov kamen (1523m). Posebnu atraktivnost predstavlja posmatranje krda „divljih konja“. Posećenost od strane planinara je velika kako domaćih tako i stranih. Sićevačka klisura najvećim delom pripada opštini Bela Palanka, prostire se od sela Prosek do sela Dolac u dužini od 17 km. Flora i fauna je veoma bogata i evidentirano je preko 1200 vrsta biljaka, od kojih neke samo tu rastu kao Ramondia Serbica, a takođe je i stanište i surog orla. Zbog svojih geomorfoloških osobina, flore i faune od 1977. god. klisura je proglašena za park prirode.
VODENI RESURSI
Belopalanačko vrelo predstavlja najlepši deo Bele Palanke i nalazi se 150 m od centra grada. Leži na jednom od najznačajnijih puteva Via Militaris, kasnije Carigradskom drumu. Vrelo je opisivano kao „dar božji“ ili „prava blagodet“. Uređeno je za posetu turista i odlikuje se estetskim turističkim vrednostima.
Izvor Banjica se nalazi na samom ulazu grada iz pravca Niša. Na visini od 290 m izbija najjači termomineralni izvor u Srednjem Ponišavlju. Lekovitost izvora Banjice bila je poznata još kod Rimljana. Ispitivanja pokazuju da se voda može koristiti za lečenje u gastroenteriji i urologiji.
Divljansko jezero se nalazi nadomak Bele Palanke i predstavlja pravi raj za ribolovce. Uređena plaža pravi je užitak za kampovanje i kupanje.
Nišava teče kroz Belopalanačku kotlinu, dužinom od 29 km i pogodna je za organizovanje sportova na vodi i sportsko- ribolovnog turizma.
KULTURNO-ISTORIJSKO NASLEĐE
Urbano naselje na području Bele Palanke postoji već 2300 godina. Pored Ćuprije (Horeuma Magri) i Niša (Naissusa), Bela Palanka (Remesiana) spada u jedno od najstarijih mesta u Srbiji. Remesiana je bila jedan od najznačajnijih gradova u Rimskoj imperiji. Brojni istorijski i materijalni dokazi govore o tome, kao što su arheološko nalazište u samom centru grada i počasni spomenik posvećen caru Septimiju Severu i njegovom sinu Karakali (202 god.).
U njoj je rođen prvi episkop, misionar i crkveni pisac Niketa Remezijanski (330-410) tvorac čuvene crkvene himne „TE DEUM LAUDEAMUS“ ili „Tebe Bože hvalimo“.
Most na Vrelskoj reci je primer najbolje očuvanog objekta iz turskog perioda. Nalazi se ispred vrelske vodenice koja je takođe iz turskog perioda.
MANIFESTACIJE I KULTURNO-SPORTSKO-TURISTIČKO LETO
Brojne su manifestacije koje se održavaju na teritoriji Bele Palanke, a među značajnijim su:
„Dani banice“ je takmičenje u pripremi pite (banice) na tradicionalan način karakterističan za jugo-istočnu Srbiju. Manifestacija se održava druge nedelje avgusta i svake godine se povećava broj učesnika u pripremi gastonomskih specijaliteta ovog dela Srbije.
„Dani igre“ je manifestacija koja okuplja veliki broj baletskih grupa i studija iz cele Srbije i održava se jedino u Beloj Palanci a prvi put je održana 1985. godine. Održava se u prvoj polovini juna.
Hajka na predatore „Silugata“ je lovačka aktivnost koja se organizuje na teritoriji opštine svake godine prve nedelje februara. Okuplja veliki broj lovaca kako iz cele Srbije tako i iz inostranstva.
Izviđačko noćno-orijentaciono takmičenje „Tragom zvezda“, aktivnost koja se održava u prvoj polovini maja meseca. Okuplja veliki broj izviđača iz cele zemlje i šire koji se takmiče u izviđačkom višeboju i orjentaciji.
Leto i period godišnjih odmora predstavlja period u kome se Belopalančani, njihovi gosti i namernici rado okupljaju u varošici. Ono je poslednjih godina propraćeno unapred usvojenim programom događaja i manifestacija tzv. Kulturno-sportsko-turističkog leta, koje u svom sdržaju ima: promocije knjiga, filmska ostvarenja, sportske susrete u vidu turnira, dramske i druge vidove predstava, sadržaje sa naučnom konotacijom u vidu simpozijuma, gastrološke manifestacije, itd…
LEGENDA O DEVOJCI BELI…
Bela Palanka je kroz istoriju često menjala nazive: Remesiana, Izvori, Mehmed-Pašina Palanka, Musa-Pašina Palanka, Ak Palanka i najzad nakon oslobođenja od Turaka 1877. godine dobija današnji naziv Bela Palanka.
Naime, u vremenu turske okupacije, živela je prelepa srpkinja po imenu Bela. Zaljubi se u nju turski aga i zatraži je od njenog brata za ženu. Brat nije smeo da odbije i obeća mu ruku svoje sestre. Dođoše svatovi po mladu i povedoše je. Kad su prolazili pored Vrela, devojka zamoli agu da joj dozvoli da siđe sa konja i još jednom se napije čiste izvorske vode. Ne sumnjajući ništa aga to dozvoli. Devojka siđe sa konja, baci se u Vrelo i utopi. Od toga dana Turci mesto nazvaše po imenu devojke Ak Palanka (Bela Palanka).
Danas se na Vrelu koje inače predstavlja najlepši deo Bele Palanke može videti spomenik – „Devojka na vodi“, upravo posvećen lepoj devojci Beli koja je žrtvovala svoj život da bi sačuvala čast.
